12 Ekim 1813 yılında Rusya İmparatorluğuyla İran Gacar Devleti arasında imzalanmış ve tarihi Azerbaycan topraklarını Rusya ve İran arasında taksim eden birinci anlaşmadır. 1812 yılı yazında Çarlık Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasında imzalamış Bükreş Anlaşmasına göre Osmanlı İmparatorluğu Rusların Kafkasları işgalini kabul etmiş, bu topraklara yönelik iddialarını geri çekmiştir. 1812 yılında Napaleon’un Rusya’ya saldırısını değerlendirmeye çalışan İranlı veliaht Abbas Mirza Rusya’nın işgali altında bulunan Azerbaycan hanlıklarına karşı düzenlediği saldırılar General P.Kotlyarevski tarafından geri püskürtülmüş ve Rusya’nın bölgedeki askeri ve siyası üstünlüğü pekişmiştir. Bu durum İngiltere’yi tedirgin etmiş ve onların ısrarı üzerine İran Rusya ile anlaşma imzalama kararına gelmiştir. 12 Kasım 1813 yılında Gülüstan köyünde birinci Rus-İran savaşının sona erdiğini belirten bir anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşma, imzalandığı yerin adıyla Gülüstan Anlaşması olarak tarihe girmiştir. Anlaşmayı İran taraftan şahın veliahdı Mirza Ebdülhasan Han, Rusya taraftan ise Ratişev imzalamışlar. Bu barış anlaşmasının şartlarına göre Kuzey Azerbaycan hanlıklarından İrevan ve Nahçivan hariç geri kalan tüm hanlıklar (Talış, Şirvan, Guba, Bakü, Gence, Karabağ, Şeki) Rusya’ya terk edilmiştir.

ANLAŞMANIN METNI:

KADIR ALLAH’IN ADIYLA

İmparator Hazretleri, Tüm-Rusya’nın en şöhretli ve ihtişamlı büyük hükümdarı ve imparatoru ve İran Devletinin sahibi, hükümdarı, Padişah Hazretlerinin kendi tebaasına yüce hükümdarlık sevgisine göre, onların kalpleriyle uyuşmayan savaşın felaketlerine son vermeyi ve eskiden Tüm-Rusya İmparatorluğu ve İran Devleti arasındaki kalıcı barış ve iyi komşu dostluğunu sağlam temel üzerinde inşa etmeyi içtenlikle, karşılıklı şekilde arzu ederek bu adaleti ve kurtarıcı amel için aşağıdaki yetkili Temsilcileri atamayı faydalı bulmuşlar:

Tüm-Rusya İmparatoru Hazretleri - Tuğgeneral, Gürcistan’daki ve Kafkasya çephesindeki orduların Başkomutanı, Astrahan ve Kafkas eyaletlerinde, Gürcistan’da sivil yönetim, ayrıca bu ülkenin sınırlardan sorumlu Başmüdürü, Hazar Askeri Donanmasının Komutanı, Aziz Aleksandr Nevski, birinci Azize Anna, dördüncü dereceli Aziz Çilekeş ve Muzaffer Georgi madalyaları, ayrıca üzerinde “Yüğütlüğe Göre” yazılı altın kılıçla ödüllendirilmiş Nikolay Rtişşevi ekselansları, İran Şahı Hazretleri - Türkiye ve İngiltere Saraylarında Olağanüstü Elçi görevinde bulunmuş, İran Reisleri arasından seçilmiş, padişahından pırlantalarla süslenmiş hançer ve kılıçtan, şal elbiseden ve pırlantalarla süslenmiş at bezekleri takımından ibaret özel iltifata layık görülmüş, padişahının en yakın memuru, Yüce İran Sarayının gizli işlerden sorumlu müşaviri, vezir neslinden gelen, İran Sarayında ikinci dereceli han, yüksek rütbeli ve çok saygın Mirza Hasan Han: bu sebepten de biz, mezkur yetkili Temsilciler Karabağ diyarında, Zeyve çayı yakınındaki Gülüstan köyünde bir araya gelerek, vekaletnamelerimizi bir-birimize takdim ettikten sonra, her birimize kendi tarafından büyük hükümdarlarımız adına tesis edeceğimiz barış ve dostluğa ait şeyi gözden geçirerek, bize verilmiş hakimiyet ve yüce yetkilere dayanarak aşağıdaki maddeler üzerinde anlaşmaya vardık ve ebedi barış için tasdik ettik.

MADDE I

Bugüne dek Rusya İmparatorluğu ve İran Devleti arasındaki düşmanlık ve husumet, mezkur anlaşmayla bu günden itibaren ve gelecekte son verilecektir. Tüm-Rusya hükümdarı İmparator Hazretleri ile İran Şahı Hazretleri veliahtları, taht varisleri ve yüce devletleri arasında ebedi barış, dostluk ve hayırlı rıza olsun.

MADDE II

Bir durumda her iki Yüce Devlet arasında ilk ilişkiler aracılığıyla yani her bir tarafın bugün tam sahip olmadığı topraklara, hanlıklara, mülklere sahip kalmasıyla barışın tesis edilmesi konusunda karşılıklı şekilde anlaşmaya varılmıştır. O takdirde bugünden itibaren ve gelecekte Tüm Rusya İmparatorluğu ve İran Devleti sınır çizgisi şu şekilde olsun: Adınabazar adlanan yerden başlayarak, düz çizgiyle Muğan ovası, Araz çayındaki Yeddibulag geçidine dek, oradan da yukarı Kepenek çayının Araz’la kavuştuğu yere, sonra da Kepenek çayının sağ tarafı ile Mehri dağları silsilesine ve oradan da çizgi Karabağ ve Nahçivan hanlıklarının sınırlarıyla devam ettirilerek, Alagöz dağları silsilesi ile Karabağ, Nahçiıvan, İrevan hanlıklarının ve Yelizavetpol bölgesinin (eski Gence hanlığının) bir kısmının sınırları birleşen Dereleyez sınırına dek, buradan İrevan hanlığını Yelizavetpol bölgesinde, ayrıca Gazah ve Şemşeddin topraklarından ayıran sınırla Eşşekmeydan sınırına, oradan da dağlar silsilesiyle, çayın sağ tarafıyla, onun akarı yönünde, Hemzeçimen yoluyla, Pembek dağları silsilesi ile Şuragöl sınırıyla, dağlar silsilesiyle, Mastaras ve Artikin arası ile Arpaçay’a dek. Bununla birlikte Talış diyarı savaş sırasında elden ele geçtiğine göre, ayrıca Hanlığın Zinzeley ve Erdebil taraftan sınırları, daha artık dürüstlük için, her iki taraftan mutabakatla seçilmiş komiserler (onlar Başkomutanın yönetimiyle bugüne dek her bir tarafın gerçek hakimiyeti altında bulunmuş toprakların, köylerin, derelerin, ayrıca çayların, dağların, göllerin, doğal sınırların kesin ve ayrıntılı tasvirini verecekler) tarafından, bu Anlaşma imzalanarak onaylandıktan sonra belirlenecek, o zaman (………….)’a dayanarak Talış hanlığının sınır hattıyla belirlenecek ki her bir taraf elinde bulundurduğu toprakların sahibi olarak kalsın. Ayrıca yukarıda geçen sınırlarda, bu veya diğer tarafında çizgisi dışında kalan, her iki Yüce Devletin Komiserliklerinin incelemesinden sonra her bir taraf ( …………..)’a dayanarak güvence verecektir.

MADDE III

Şah Hazretleri Tüm-Rusya İmparatoru Hazretlerinin samimi dostluk duygularının ispatı için görkemli bir şekilde hem kendi adına, hem de İran tahtının yüce veliahtları adına Karabağ ve bugünkü Yelizavetpol adı altında eyalete dönüştürülmüş Gence hanlıkları, ayrıca Şeki, Şirvan, Derbend, Guba, Bakü ve Talış (bu hanlığın Rusya İmparatorluğu egemenliğindeki toprakları) hanlıklarının, bununla birlikte Dağıstan, Gürcistan (Şuragöle eyaleti dahil) İmperya, Qurya, Mingrelya ve Abhazya, aynı şekilde, bugün tesis edilmiş sınır Kafkas çizgisi (bu sonuncuya ve Hazar denizine ait topraklar ve halklarla birlikte) arasındaki bütün mülk ve toprakların Rusya İmparatorluğu mülkiyetine mensup olduğunu kabul eder.

MADDE IV

Tüm-Rusya İmparatoru Hazretleri İran Şahı Hazretlerine karşılıklı dostluk duygularını ifade etmek ve İran’da – kendisi komşu olan bu devlette, sağlam temel mutlakıyet ve hükümran hakimiyet görmek arzusunu içtenlik tasdik etmek için, bununla, kendi adına ve veliahtları adına İran Şahı tarafından İran devletinin varisi olarak belirlenecek veliahda, yabancı düşmanların İran devletine müdahale etmemesi ve Yüce Rusya Sarayının yardımıyla İran Sarayının güçlenmesi için, gerekirse, yardım etmeyi vaadinde bulunur. eder. Bununla birlikte, eğer İran Devleti yönetimi nedeniyle şahın evlatları arasında çatışma çıkarsa Rusya İmparatorluğu Şahın ricada bulunmadığı sürece bunlara müdahale etmeyecektir.

MADDE V

Rus ticaret gemilerine önceki şekilde Hazar sahilleri yakınında seyrüsefer ve sahile yanaşma hakkı tanınır. Ayrıca gemi kazası meydana gelirse İranlılar tarafından dostluk yardımı yapılacaktır. İran ticaret gemilerine de bu hak – önceki şekilde Hazar denizinde seyrüsefer ve Rusya sahillerine yanaşma hakkı verilir, burada da gemi kazası zamanı, karşılıklı şekilde İranlılara her türlü yardım yapılacaktır. Savaş gemileri ise savaştan önce, ayrıca barış zamanlarında ve her zaman sadece Rusya askeri bayrağı Hazar Denizinde var olmuştur. Bu saygı çerçevesinde, önceki ayrıcalık bugün de sadece Rusya Devletine tanınmıştır ve onun dışındaki hiçbir devletin askeri bayrağı Hazar denizinde bulunamaz.

MADDE VI

Her iki taraftan savaşta esir alınmışları, Hıristiyan dinine vs. dinlere mensup ele geçirilmiş sakinleri Anlaşma imzalandıktan sonra üç ay içinde, her bir taraftan Karakilise’ye dek (burada sınır amirleri esirleri kabul etmek üçün aralarında karşılıklı işbirliği yaparlar) erzak ve yol giderleriyle temin edilerek, serbest bırakılsınlar. Kendi başına veya kanunu ihlal ederek kaçanlardan her birine, milliyetinden bakılmaksızın kendi isteği ile vatanına geri dönmek serbestliği verilir, geri dönmek istemeyenler ise mecbur edilmeyeceklerdir. Bununla birlikte her iki taraftan kaçmışlar af edilir veya bağışlanır.

MADDE VII

Bütün yukarıda yazılanlara ilaveten Tüm-Rusya İmparatoru Hazretleri ve İran Şahı Hazretleri gerektiğinde, saraylarına gönderilen, yüce saraylarının karşılıklı bakanlalar veya elçileri rütbelerine ve görevlendirildikleri işlerin önemine uygun olarak kabul edilsinler Şehirlerde ticareti himaye etmek için atanmış temsilcilerin veya konsolosların on kişiden fazla maiyeti bulunmasın, onlar vekil edilmiş memurlar olarak makamlarına uygun saygı ve şerefe sahip olacak, ayrıca, emirlere göre, bundan sonra onlara eziyet edilmeyecek, hatta eziyet edilirse, takdim edildikten sonra her iki tarafın tebaasını adil bir şekilde yargılamak, eziyet edilmişleri de onuruna yakışır şekilde memnun etmek gerekecektir.

MADDE VIII

Ekselansların, kendi hükümetlerinden veya hükümetleri tarafından atanmış sınır amirlerinden alınmış, gerçekten tacirler, Rusya veya İran tebaası olduğunu doğrulayan yazılı belgelere sahip tebaası arasındaki ticari ilişkilerine gelince, anlaşmayı imzalayan her iki yüce devlete kara yoluyla ve denizle serbest gelmek, orada istediği kadar ikamet etmek, tacir göndermek, ayrıca hiçbir şekilde engellenmeden oradan ayrılmak, Rusya İmparatorluğuna ait bölgelerden İran Devletine getirilen ve karşılıklı olarak, İran’dan götürülen malların satılmasına ve diğer mallarla değiştirilmesine izin verilecek. Her iki yüce devletin tacirleri arasında meydana gelebilecek uyuşmazlıklara, onların görev vs. ilgili şikayetlerinin sıradan bir şekilde görüşülmesi konsolos veya temsilcisi, onlar olmadıkta ise yerel amir görevlendirilesin. Onlar başvuruları adil bir şekilde değerlendirmeli, hakları güvence altına almalı veya bunu diğer şahıslar araçılığıyla istemeli ve onlara baskı yapılması ve rahatsız edilmesine kesinlikle müsaade edilemez.
İran’a gelmiş Rusya tebaası tacirler, isterlerse, oradan kendi mallarıyla birlikte İran’la dost diğer devletlere de serbest şekilde gidebilecekler. Bunun için İran hükümeti bu tacirlerin serbest geçişi için gereken pasaportları sağlayacaktır. Ticari faaliyetler için Rusya’dan Rusya ile dost diğer devletlere gitmek isteyen İran tacirleri konusunda da bu kurala uyulacaktır.

İran’a gelmiş Rusya tebaasından birilerinin vakıası meydana gelirse, onların muhallefatları, ayrıca diğer mal ve mülkleri, dost devletin tebaasına ait olduğu için öncelikle saklanmadan ve gizlice ele geçirilmeden Rusya İmparatorluğunda ve tüm sivil devletlerde olduğu gibi kimin hangi devlete mensupluğuna bakılmaksızın, kanuni temelden esasla, makbuzla arkadaşlarına veya akrabalarına verilmeli, akrabalarına serbest iradeleriyle ve kendi lehlerine bu mülkiyeti istedikleri şahıslara satabilme izni verilmelidir.

MADDE IX

Rus tacirlerinden İran şehirlerine veya limanlarına getirdikleri mallara göre yüze beşten çok gümrük alınmasın ve bu tacirler bu mallarla istedikleri yere gitseler de, onlardan ikinci defa gümrük alınamaz, oradan götürdükleri İran mallarına göre de aynı gümrük alınır, bunun dışında hiçbir bahaneyle ve yalan gerekçeyle hiçbir resim, vergi, gümrük vergisi istenemez. İran tebaasının Rusya şehirlerine ve limanlarına getirdikleri ve buradan ihraç ettikleri mallara göre ve karşılıklı şekilde aynı gümrükler, aynı gerekçeyle bir kez alınır.

MADDE X

Ticaretin engelsiz bir şekilde dolaşımını sağlamak, ayrıca satıcıdan ve alıcıdan devlet hazinesi için düzenli olarak ve gönüllülük şartıyla kanuni resimler tahsil etmek için malları, anlaşma imzalamış her iki devletin sahillerine veya limanlarına veya kara yolla sınır şehirlerine getirdikten sonra karşılıklı surette tacirlere, denetimi altında bulundukları gümrük hakimlerinden veya iltizamcılardan izin almadan kendi mallarını satmak, başka malları satma veya değiştirme yoluyla almak serbestliği verilir.

MADDE XI

Bu anlaşma imzalandıktan sonra her iki yüce devletin temsilcileri, karşılıklı şekilde ve acil olarak her yere bu konuda gereken bilgiyi verir ve her yerde savaş operasyonlarının derhal durdurulmasına ilişkin emirler göndersinler.

Eşit geçerliliğe sahip iki nüsha olarak (Farsça tercümesiyle birlikte) yazılmış ve anlaşmaya varan yüce tarafların yukarıda belirtilmiş temsilcileri tarafından imzalanarak, mühürleriyle onaylanmış ve karşılıklı değiş tokuşu yapılmış bu ebedi barış anlaşması Tüm Rusya İmparatoru Hazretleri ve İran Şahı Hazretleri tarafından sağlanacak ve hazretlerin kendi elleriyle imzalanmış bu ebedi barış anlaşması Tim-Rusya İmparatoru Hazretleri ve İran Şahı Hazretleri tarafından tesis edilecek ve onların kendi elleriyle görkemli bir şekilde paraflanacaktır.

Bu sözleşmenin onaylanmış nüshaları bu yüce saraylardan, karşılıklı surette gönderilmekle onların yukarıda adı geçen Temsilcilerine üç ay müddetinden sonra ulaştırılacaktır.
Anlaşma bin sekiz yüz on üç yılı Ekim ayının on ikinci günü, İran takvimiyle bin iki yüz yirmi sekizinci yıl Şevval ayının yirmi dokuzuncu günü Karabağ’da Zeyve çayı yakınındaki Gülüstan köyünde Rus ordugahında imzalanmıştır.

Temsilci ve Gürcistan’da Başkomutan Nikolay Rtişşev

Şanı Yüce İran Devletinden Temsilci Mirza Ebül Hasan Han